3. De Bethelkerk

Na orgelbouwer Abraham Meere is het nu de beurt om iets te vertellen over het kerkgebouw waarin het orgel staat, De Bethelkerk. 

(bron: De Bethelkerk van Urk, deel II van Urker Uitgaven)

De Bethelkerk is het oudste kerkgebouw van de Gereformeerde Kerk van Urk (PKN). Na het institueren op 13 juli 1836 komt de afgescheiden gemeente de eerste jaren samen in een tot kerk verbouwde herberg. In 1851 wordt het eerste kerkje gebouwd. Het is 234 vierkante ellen groot en staat buiten alle bewoonde huizen, aan de zuidzijde, tussen de vuurtoren en de haven. Het was een klein gebouw op de plaats waar nu in de Bethelkerk het trouwhek en de ouderlingen- en diakenbanken zijn. In 1867 wordt het kerkje vergroot en in 1875 worden galerijen aangebracht om het ruimtegebrek op te vangen. In 1885 wordt het oudste gedeelte van 1851 afgebroken en vervangen door het grote kerkgedeelte dat er nu nog staat. Het gedeelte van 1867 blijft gespaard en is nog steeds in gebruik als consistorie en vergaderruimten. Het woonhuis op het adres Wijk 3-29 is gedeeltelijk opgetrokken van materiaal van de afbraak van 1851.

In 1910 vindt een verbouwing plaats, die bestaat uit het gedeeltelijk afbreken van de oude consistorieruimten en het maken van een orgelgalerij, schoollokaal, kerkenraadskamer en vergaderzaal. Architect is Tjeerd Kuipers uit Amsterdam.

Interieur Bethelkerk vóór 1951
(bron: onbekend)

In 1951 wordt de Bethelkerk gerestaureerd. Hierbij worden o.a. de stoelen vervangen door kerkbanken. Uit deze periode dateert ook de naam "Bethelkerk", wat "Huis van God" betekent. In het begin sprak men over “de kark” en later “de geriffermaarde kark”. Als de Gereformeerde Kerk in 1947 een tweede kerkgebouw in gebruik neemt (Patrimonium) en dit houten gebouw de naam “Noorderkerk” krijgt, wordt de Bethelkerk “Zuiderkerk” genoemd. Als de Noorderkerk in 1955 wordt vervangen door de nieuw gebouwde Petrakerk, krijgt de Bethelkerk zijn huidige naam.

De laatste keer dat de Bethelkerk is gerestaureerd, was in 1981. De kerk, die in de volksmond "de Urker kathedraal" wordt genoemd, telt bijna 1.100 zitplaatsen.

Toren

In 1870 bouwt architect A.F. van Wijngaarden uit Medemblik het eerste torentje. In 1910 is dit vervangen door de huidige toren, die in 2000 is gerestaureerd.

Klok

In het torentje van 1870 werd een scheepsbel gehangen met gering vermogen. Op zondag 2 oktober 1870 werd het klokje voor het eerst geluid. Dit klokje, dat tot 1981 op de zolder van de Bethelkerk stond, heeft een plaats gekregen in het museum. Toen in 1910 een nieuwe en hogere toren werd gebouwd, werd ook een zwaardere klok gekocht. Er stond op: “Gegoten door Gebr. Van Bergen, Midwolde. Ps. 48:10. O God, wij gedenken Uwe weldadigheid in het midden Uws tempels. 1816-1911”. Deze klok werd in 1943 door de Duitse bezetters gevorderd. In 1947 werd er een nieuw klok gegoten bij Petit en Fritsen te Aarle-Rixtel. Op deze klok kwam de volgende tekst te staan: “De oude ontnam ons de Duitse tyran A.D. 1943. Deze werd verkregen onder Godes zegen A.D. 1947. O God! Wij gedenken Uwer weldadigheid in het midden Uws tempels”. Toen deze klok uiteindelijk te zwaar bleek voor de toren is deze in 1955 overgebracht naar de toren van de Petrakerk.

Consistoriegedeelte en toren

Gedurende enige tijd werd het gemis van een klok ondervangen door een geluidsinstallatie in de toren. Pas in 1982 kreeg de Bethelkerk weer een nieuwe, en tevens zijn huidige klok. Deze bronzen klok weegt 563 kilogram en is gegoten bij de Kon. Klokkengieterij Petit en Fritsen te Aarle-Rixtel. Als randschrift is rond de klok aangebracht het nodigende bijbelwoord: “Kom! En die dorst heeft, kome; en die wil, neme het water des levens om niet” (Openbaringen 22:17). En dan zijn er verder nog twee inscripties. Aan de ene kant een tekst van Frans de Jong: “Deze klok, die hem hoort, roept ons toe: komt rond Gods Woord. Dat Woord wil richting geven naar het eeuwig Zalig leven”. Aan de andere kant staat een opschrift van Ede Bakker-Romkes: “Van deze klok komt het geluid: komt allen naar het bedehuis”.

Gevelstenen

Drie gevelstenen vertellen iets over de bouwgeschiedenis van de kerk. In de oostmuur bevindt zich  een steen uit 1867. In de noordmuur twee stenen uit 1885, waarvan er één herinnert aan het gebouw van 1851.

Kansel en doophek

De kansel dateert van 1885 en het smeedwerk van het doophek is nog uit het eerste kerkje van 1851. De kanselbijbel is een geschenk van ds. J. Nentjes en is op 21 oktober 1872 op de kansel gelegd.

Doopvont

Bij testamentaire beschikking vermaakte de heer L. Metz te Kampen een legaat van 500 gulden aan de Gereformeerde Kerk van Urk. In overleg met de familie Metz heeft de kerkenraad er in 1928 een zilveren doopvont voor aangeschaft. Schaal en deksel van keurig gedreven zilver zijn geplaatst op een met snijwerk voorzien eikenhouten voetstuk. Op de avond van zondag 30 december 1928 heeft prof.  Hoekstra uit Kampen het nieuwe doopvont bij de doopsbediening ingewijd. Het oude kleine doopvont van koper, dat aan de preekstoel was bevestigd, en de bijbehorende koperen kan, bevinden zich nu in het museum.

Botter

In de Bethelkerk hangt het model van een vissersschip. Het is een hangend spantmodel Noordzeeschokker, een scheepstype dat in het eerste kwart van deze eeuw van de zee verdween. Het model draagt als nummer UK 34 en werd gebouwd in 1860 door Jelle A. Loosman. Hij schonk het aan de kerk ter gelegenheid van zijn openbare belijdenis.

Kroonluchters

In de Bethelkerk hangen sinds 1951 vier kroonluchters. Het geld hiervoor is door een bazar bijeengebracht.

Het ronde raam in de noordmuur

Tijdens de restauratie van 1951 zijn de drie boogramen in de noordmuur vervangen door een groot glas-in-lood-raam. Dit raam bevatte zes symbolen: bijbel en kruis, een brandend hart, een anker, een toren, een blaasinstrument (een soort hoorn) en een snaarinstrument (harp). In 2005 is dit raam vanwege de slechte staat vervangen door een raam dat gemaakt is door kunstenaar Geert Weerstand uit Urk. Het stelt Jezus voor, die na Zijn opstanding zit bij het meer, terwijl Petrus naar hem toeloopt. De zes symbolen zijn waar mogelijk gerestaureerd en in 2021 geplaatst in het raam van de zuidgevel van de Petrakerk op Urk, waar ze oorspronkelijk ook vandaan komen. 

Auteur: Jouke Posthumus

Bronvermelding:

Archief Gereformeerde Kerk Urk

Weerstand, Klaas en Auke (1982) ‘De Bethelkerk van Urk 1851-1981’. Urk: Stichting Urker Uitgaven.